ساختمان و عملکرد پانکراس

پانکراس یا لوزالمعده در داخل و عمق حفره شکمی و در جلوي مهره هاي اول و دوم كمري قرار دارد و داراي رنگ صورتي مايل به خاكستري و بافتي نسبتاً ترد است. طول پانكراس حدود 15 تا 20 سانتي متر و عرض آن حدود 2.5 تا چهار سانتي متر است. ضخامت آن حدود يك تا دو سانتي متر است و وزن آن حدود 75 تا 100 گرم است.

پانكراس يك غده دوگانه است و هم داراي ترشحات برون ريز و هم درون ريز است.

ترشحات برون ريز پانكراس شامل شيره هاي گوارشي میباشد كه وارد دوازدهه مي شود ( روزانه حدود 500 تا 800 سی سی ) و به هضم مواد غذایی کمک می کنند. در صورت اختلال در عملکرد این قسمت از پانکراس، هضم مواد غذایی مختل شده و سبب سوء جذب می گردد.

ترشحات درون ريز آن هورمون هاي انسولين و گلوكاگون و سوماتواستاتین و .... هستند كه وارد خون مي شوند. این هورمون ها در تنظیم سوخت و ساز بدن نقش دارند که از مهمترین آنها تنظیم قند خون است. اختلال در کارکرد قسمت درون ریز پانکراس سبب بیماری دیابت می گردد.

ساختمان برون ريز پانكراس مانند غدد بزاقي است. مجاري كوچكي كه ترشحات برون ريز پانكراس را جمع آوري مي كنند، به مجاري بزرگ تر تخليه مي شوند و درنهايت وارد يك مجراي اصلي مي شوند و از طريق مجاري اصلي وارد دوازدهه مي شوند.

قسمت درون ريز پانكراس از مجموعه ای از سلول ها به نام جزاير لانگرهانس تشكيل مي شود ( حدود 1 میلیون جزیزه لانگرهانس در پانکراس هر فرد وجود دارد که هر کدام از 3000 تا 4000 سلول تشکیل شده اند) كه اگرچه كمتر از 20 در صد حجم پانكراس را تشكيل مي دهد؛ ولي نقش مهمي در تنظيم متابوليسم (سوخت و ساز) بدن دارد.

بیش از 90 درصد بدخیمی های پانکراس از قسمت برون ریز ایجاد می شوند و از این میان نیز بیشتر از 90 در از موارد آدنوکارسینوم مجرای پانکراس است.

کانسر های پانکراس؛ در سر پانکراس ( 70% موارد ) به میزان 2 برابر تنه ( 20% ) و یا دم پانکراس ( 10% ) دیده می شود

تومور های قسمت درون ریز پانکراس، تومور های نورواندوکرین نامیده می شوند و حدود 5 در صد بدخیمی های پانکراس را تشکیل می دهند.

تومور های نورواندوکرین در برخی موارد هورمون خاصی را ترشح می کنند که سبب بروز علایم مختص آن هورمون می گردد. در این موارد این تومور ها بر اساس سلول های تولید کننده آن هورمون نامگذاری می‌شوند، مانند:

انسولینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی انسولین)

گلوکاگونوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی گلوکاگون)

سوماتوستاتینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی سوماتوستاتین)

گاسترینوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی گاسترین)

ویپوما (سرطان سلول تولید کننده‌ی پپتید گشادکننده‌ی عروق روده‌ای)

علل آدنوکارسینوم پانکراس ( کانسر پانکراس)

بیشتر از 60 در صد موارد در سن بالای 65 سال به وجود آمده و متوسط سن ابتلا 71 سالگی می باشد و تقریبا در هر دو جنس به یک میزان دیده می شود ( در مردان کمی بیشتر زنان گزارش شده است)

از جمله عواملی که در بروز این بیماری نقش دارند ؛ عبارتند از :

• سابقه فامیلی کانسر پانکراس و برخی انواع کانسر ها مانند سندرمسرطان سینهو تخمدان ارثی و ...
• مصرف تنباکو و سیگار

سیگار کشیدن و استفاده از سایر محصولات تنباکو یکی از مهم‌ترین عوامل خطر سرطان پانکراس است. خطر ابتلا به سرطان پانکراس در افراد سیگاری در مقایسه با افرادی که هرگز سیگار نکشیده‌اند، 70 درصد بیش‌تر است. حدود ۲۵ تا 35 درصد از سرطان‌های پانکراس به علت سیگار کشیدن ایجاد می‌شود. لازم به ذکر است خطر سرطان پانکراس با ترک سیگارکاهش می‌یابد

• رژیم غذایی پر چرب

رژیم غذایی چرب حاوی کلسترول بالا و مصرف گوشت های فرآوری شده ( سوسیس، کالباس، کوکتل و.. ) و گوشت قرمز با افزایش ابتلا به کانسر پانکراس همراه است.

• چاقی
• مصرف الکل
• پانکراتیت مزمن و ارثی
• دیابت
• تماس با موادشیمیایی صنعتی مانند حشره کش ها، علف کش ها، آزبست، متیلن کلراید موجود در افشانه های رنگ و مواد جلا دهنده، سرب و ....

بنابراین برای پیش‌گیری از سرطان پانکراس، داشتن شیوه زندگی صحیح با تغذیه سالم و تحرک بدنی مناسب و داشتن وزن ایده ال، اجتناب از دخانیات و مواد شیمیایی صنعتی و مصرف مشروبات الکلی بسیار مهم است.

علایم و نشانه های بیماری

سرطان پانکراس اغلب به نام “بیماری خاموش” شناخته می‌شود، زیرا نشانه‌های آن تا مراحل پیشرفته ظاهر نمی‌شوند و اغلب موارد علایم بیماری غیر اختصاصی و مبهم است. تجربه‌ی علائم زیر دلیل بر ابتلا به سرطان پانکراس نیست زیرا این علائم می‌تواند در بیماری‌‌های دیگری نیز وجود داشته باشند.

زردی:

زردی ابتدا به صورت تغییر رنگ سفیدی چشم به رنگ زرد و در مراحل بعدی زردی پوست می باشد که اغلب با خارش، ادرار تیره رنگ و مدفوع بی رنگ ( به رنگ سفال) هم همراه هست. علت زردی، انسداد مجاری صفراوی توسط توده پانکراس می باشد، البته باید به این نکته توجه داشت که مجاری صفراوی خارج کبدی در انتهای مسیر خود از کبد به سمت روده ( اثنی عشر) در مجاورت و داخل بافت ناحیه سر پانکراس قرار دارد، بنابراین تنها توده های ناحیه سر پانکراس هستند که باعث انسداد مجاری صفراوی شده و سبب زردی و تشخیص زودتر بیماری می شود. توده هایی که در ناحیه تنه و دم پانکراس هستند با زردی همراه نبوده فلذا سبب تاخیر در مراجعه بیمار و تشخیص در مراحل پیشرفته تر می گردد.

به جز زردی ، علائم اولیه همراه با کانسر پانکراس بسیار موذیانه و تدریجی هستند و در زمان تشخیص بیماری مدت ها از شروع بیماری گذشته است.

درد:

بر خلاف توده های سر پانکراس که معمولا با زردی تظاهر پیدا می کنند، در ضایعات برخاسته از تنه یا دم پانکراس، درد، علامت اصلی است. علت درد در این موارد درگیری شبکه عصبی مجاور پانکراس توسط تومور می باشد.

پانکراتیت:

انسداد مجرای پانکراس توسط تومور و اختلال در تخلیه ترشحات پانکراسی می تواند سبب التهاب پانکراس شود که با آن پانکراتیت گفته می شود. این حالت معمولا با درد شدید شکم و تهوع و استفراغ همراه است. علل شایع پانکراتیت حاد در حدود 90 درصد موارد سنگ های صفراوی و مصرف مشروبات الکلی هست و لیکن در بیمارانی که شواهدی از این عوامل وجود ندارد بویژه در افراد بالای 60سال باید به وجود توده پانکراس به عنوان علت پانکراتیت شک کرد.

تهوع و استفراغ:

در موارد پیشرفته توده پانکراس می تواند سبب تنگی و یا انسداد خروجی معده گردد که در این صورت علایم بارز بیمار تهوع و استفراغ مکرر خواهد بود

کاهش وزن :

کاهش وزن قابل توجه بویژه در مواردی که با انسداد خروجی معده همراه نمی باشد، بیانگر موارد پیشرفته بیماری می باشد.

کاهش اشتها، تهوع، سوء جذب و خستگی:

این علایم نیز در سیر بیماری معمولا وجود دارند

دیابت تازه شروع شده:

یکی از علل نادر دیابت بویژه وقتی که در سنین بالا ایجاد می شود می تواند توده پانکراس باشد

اقدامات تشخیصی

هیچ روشی در حال حاضر برای غربالگری و تشخیص زود هنگام کانسر های پانکراس در حال حاضر وجود ندارد.

ردیابی و تشخیص کانسر پانکراس به دلایل زیر دشوار است:

مراحل اولیه سرطان لوزالمعده هیچ نشانه یا علائم قابل‌ملاحظه ای ندارد.

هنگامی‌که علائم سرطان لوزالمعده مشاهده می‌شود، این علائم شبیه نشانه‌های بسیاری از بیماری‌های دیگر است.

بهترین روش تشخیصی برای کانسر پانکراس سی تی اسکن می باشد.

در برخی موارد ممکن است ام آر آی هم درخواست گردد.

از روش های تشخیصی دیگر سونوگرافی اندوسکوپیک ( اندو سونوگرافی ) می باشد، این روش در مورد توده های کوچکتر ( کوچکتر از 2 سانتی متر) بهتر از سی تی اسکن است. در ضمن با این روش امکان نمونه برداری از توده با استفاده از یک سوزن ظریف وجود دارد.

درمان

اولین هدف درمان برای اکثر افراد، ازبین بردن تومور درصورت امکان است. اگر این امر ممکن نباشد، هدف بعدی بهبود کیفیت زندگی فرد و جلوگیری از گسترش تومور یا وارد آمدن صدمات بیشتر است.

روش‌های درمانی سرطان پانکراس شامل این موارد هستند: جراحی، پرتو درمانی،شیمی درمانی،مراقبت تسکینی، یا در اغلب موارد ترکیبی از این موارد. انتخاب گزینه‌های درمانی تا حدودی زیادی بهمرحله ی بیماری و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد.

جراحی، بهترین گزینه درمانی و تنها درمان موثر در مواردی که توده قابل برداشتن با جراحی است.

نوع عمل جراحی پانکراس بستگی به محل و نوع تومور دارد.

عمل ویپل : کانسر پانکراس اگر در ناحیه سر پانکراس باشد عمل ویپل انجام می شود.

این عمل از نظر تکنیکی، جزو جراحی های بزرگ و سخت می باشد. در این جراحی، سر پانکراس، قسمت اول روده‌ی کوچک (شامل دوازدهه)، کیسه‌ی صفرا و مجرای صفراوی خارج کبدی، گره‌های لنفاوی مجاور و در برخی موارد، قسمتی از معده به همراه توده برداشته می‌شود. جراح، بخش‌های باقی‌مانده از پانکراس، معده، مجاری صفراوی و روده‌ها را مجددا به هم وصل می‌کند تا امتداد دستگاه

گوارش و فرایند هضم مواد غذایی برقرار شود.

پانکراتکتومی دیستال : در مواردی که تومور در ناحیه تنه و دم پانکراس می باشد عمل پانکراتکتومی دیستال انجام خواهد شد که در این عمل همراه با تنه و دم پانکراس، طحال نیز برداشته می شود.

جراحی تسکینی:

در مواردی که توده پانکراس قابل جراحی نمی باشدو یا شرایط عمومی بیمار برای جراحی بزرگ نامناسب است و بیمار دچار انسداد مجاری صفراوی و انسداد خروجی معده در زمینه تومور شده است، ممکن است نیاز به جراحی تسکینی باشد. این جراحی طول عمر بیمار را زیاد نمی کند ولی می تواند کیفیت زندگی بیمار را بهتر کند. در این عمل تومور برداشته نمی شود و تنها اقدام به برقراری مسیر فرعی برای مجاری صفراوی و معده می گردد و رفع انسداد می گردد.