بیماری سنگ‌ کیسه صفرا

کیسه صفرا اندامی کوچک و گلابی شکل در سمت راست شکم و زیر کبد می باشد. کیسه صفرا محل ذخیره صفرا یا زرداب می باشد. صفرا توسط کبد ساخته شده و از طریق مجاری صفراوی وارد کیسه صفرا می شود و در مواقع لزوم با انقباض کیسه صفرا وارد روده کوچک می شود تا به هضم مواد غذایی بویژه مواد غذایی چرب کمک کند.

دلایل بوجود آمدن سنگ کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرا در کل به دو نوع کلسترولی و رنگدانه ای تقسیم می شوند.

نوع کلسترولی معمولا به علت ترشح بیش از حد کلسترول توسط کبد به درون صفرا استکه این کلسترول اضافی ممکن است تشکیل کریستال و در نتیجه سنگ دهد. ترشح بیش از حد کلسترول به علت مصرف مواد غذایی چرب با کلسترول بالا و یا اختلال عملکرد کبدی می باشد.

سنگ های رنگدانه ای که خود به دو نوع سنگ های سیاه و قهوه ای تقسیم می شوند. این نوع از سنگ ها به علت ترشح زیاد بیلی روبین درون صفرا و یا در زمینه وجود عفونت در صفرا تشکیل می شوند.

بیلی روبین ماده ای شیمیایی است که عمدتا از تخریب سلول های قرمز در بدن تولید می شود وسپس توسط سلول های کبدی برداشت شده و به درون صفرا ترشح می شود. بعضی از مشکلات و بیماری ها مانند برخی انواع کم خونی های مادرزادی و با سیروز کبدی و اختلال عملکرد کبدی باعث ترشح میزان زیاد بیلی روبین شده و یا افرایش نسبت بیلی روبین در صفرا شده و درنتیجه بیلی روبین زیادی باعث تشکیل سنگ کیسه صفرا می شود.

عوامل موثر در تشکیل سنگ کیسه صفرا

سن: با افزایش سن احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می یابد

جنس: احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا در خانم ها بیشتر از آقایان است

حاملگی: احتمال تشکیل لجن صفراوی در حاملگی می تواند تا 30 درصد باشد

چاقی: تا 25 درصد با افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا همراه می باشد

کاهش وزن سریع: این نوع کاهش وزن که درنتیجه یک رژیم غذایی کم کالری و یا بعد از جراحی های چاقی رخ می دهد، نیز می تواند باعث ایجاد سنگ کیسه صفرا بشود

تغذیه: رژیم غذایی پرکالری و کربوهیدرات می تواند احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می یابد

سابقه فامیلی: وجود سابقه فامیلی احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا تا 3 برابر افزایش می دهد.

برخی بیماری ها مانند سیروز کبدی، بیماری التهابی روده و .....و همچنین مصرف بعضی داروها مانند اکتروتاید و.... با افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا همراه هستند

سنگ های کیسه صفرا اندازه ها مختلفی دارند و می توانند به کوچکی یک شن و یا به بزرگی یک توپ گلف باشند. بعضی از افراد فقط یک سنگ کیسه صفرا در کیسه صفرایشان داشته درحالیکه بعضی ها ممکن است چندین سنگ داشته باشند. قوام سنگ می تواند سخت یا نرم باشد، سطح سنگ ها ممکن است صاف و صیقلی و یا نا منظم باشد. رنگ سنگ ها از زرد کمرنگ تا سبز و حتی سیاه متغیر است

علایم سنگ کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرا ممکن است هیچ نشانه ای از خود نشان ندهند.

در صورت علامت دار شدن، علایم شایع و معمول سنگ کیسه صفرا بدون عارضه شامل موارد زیر است:

درد ناحیه راست و بالای شکم با انتشار درد به سمت کتف راست و یا بین دو کتف

ممکن است دردهای سنگ کیسه صفرا بین 1تا 5 ساعت طول بکشد و معمولا به دنبال مصرف مواد غذایی شروع می شوند

اغلب موارد درد شکم با حالت تهوع و گاهی اوقات استفراغ همراه است

موارد زیر نشان دهنده بروز عوارض سنگ کیسه صفرا می باشد و نیاز به بررسی و مراجعه اورژانس به پزشک دارد

درد شکم که حالت مداوم و پیشرونده باشد و بیشتر از 24 ساعت طول بکشد

زردشدن سفیدی چشم ها و پوست

تب

تشخیص سنگ کیسه صفرا:

سونوگرافی:بهترین روش برای تشخیص سنگ کیسه صفرا سونوگرافی است.

ولیکن در صورت نیاز برای بررسی های تکمیلی از سی تی اسکن، MRI و یا MRCP و یا از روش های اسکن هسته ای HIDA scan هم جهت تایید تشخیص استفاده می گردد.

عوارض سنگ کیسه صفرا

کله سیستست حاد و مزمن: التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا که اغلب موارد به علت سنگ گیر کرده در ناحیه گردن کیسه صفرا ایجاد می شود. در موارد حاد درد شکم بهبودی خودبخودی نداشتع و بیشتر 24 ساعت طول می کشد که با تهوع و استفراغ همراه است که می تواند باعث تب نیز شود

گانگرن کیسه صفرا: در نتیجه التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا که سبب اختلال در خونرسانی جدار کیسه صفرا و نکروز ( بافت مرده) بافتی می گردد.

آمپیم کیسه صفرا: در این حالت ترشحات کیسه صفرا کاملا حالت چرکی پیدا می کند

هیدروپس کیسه صفرا: به علت سنگ گیر کرده در ناحیه گردن کیسه صفرا ایجاد شده و سبب اتساع شدید کیسه صفرا به علت تجمع ترشحات کیسه صفرا در داخل آن می شود. در صورت عدم درمان می تواند سبب التهاب و عفونت و حتی سوراخ شدن کیسه صفرا گردد

پریتونیت صفراوی: در مواردی که به علت التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا سوراخ می شود و ترشحات آن داخل حفره شکم می ریزد، ایجاد می شود

آبسه کبدی و اطراف کیسه صفرا: از عوارض التهاب شدید و عفونت کیسه صفرا می باشد که سبب تجمع ترشحات چرکی در اطراف کیسه صفرا یا داخل بافت کبد می گردد

سنگ مجاری صفراوی: گاهی سنگ کیسه صفرا وارد مجاری صفراوی می گردد که در این صورت سبب انسداد مجاری شده و اختلال در تخلیه صفرا از کبد به دستگاه گوارش موجب زردی در سفیدی چشم ها و پوست، خارش، ادرار تیره و پررنگ و... خواهد شد. در صورت اضافه شدن عفونت، تب و درد شکم (که به این حالت کلانژیت گفته می شود) و در موارد شدیدتر ضعف و بی حالی، افت فشارخون و افت سطح هوشیاری هم ممکن است اتفاق بیفتد که نیاز به درمان و اقدامات اورژانسی خواهد بود.

درمان سنگ مجاری صفراوی به طور معمول توسط روش های کمتر تهاجمی اندوسکوپیک انجام می شود. در این روش که ERCP گفته می شود با استفاده از روش ها ی اندوسکوپیک سنگ مجاری برداشته می شود. در صورتی که این روش موفقیت آمیز نباشد جهت خارج کردن سنگ نیاز به جراحی خواهد بود که می تواند بسته به شرایط بیمار و تجربه جراح به روش باز یا لاپاراسکوپیک انجام شود.

پانکراتیت حاد: در صورتی که سنگ کیسه صفرا که وارد مجاری صفراوی شده سبب انسداد مجرای پانکراسی و اختلال در تخلیه ترشحات پانکراس گردد، التهاب حاد پانکراس اتفاق می افتد که به آن پانکراتیت حاد گفته می شود. که این موارد هم اغلب با درد شدید شکم با انتشار به پشت وتهوع و استفراغ مکرر همراه است و معمولا جهت درمان نیاز به بستری بیمارستانی و در موارد شدیدتر بستری در بخش مراقبت های ویژه خواهد بود.

فیستول کیسه صفرا به لوله گوارشی: در موارد نادر به علت التهاب شدید و طول کشیده، کیسه صفرا به داخل ارگان های مجاور مانند اثنی عشر ( قسمت ابتدایی روده باریک) و یا کولون ( روده بزرگ ) پاره می شود که اصطلاحا فیستول گفته می شود که سبب بروز علایم و مشکلاتی مانند عفونت های مکرر مجاری صفراوی، اسهال مزمن و ... خواهد شد.

درمان سنگ کیسه صفرا

سنگ های کیسه صفرایی که علامتی از خود نشان نمی دهند و به صورت تصادفی در سونوگرافی کشف می شوند عموما نیازی به درمان ندارند.

تنها در برخی از موارد خاص که به چند مورد از آنها اشاره می گردد، سنگ کیسه صفرایی که هیچ گونه علامتی ندارد نیازمند جراحی می باشد

سنگ های بالای 2/5 تا 3 سانتی متر به علت احتمال بالای بروز عوارض و بدخیمی

سنگ کیسه صفرا در افرادی که انواع خاصی از کم خونی ها مانند کم خونی داسی شکل را دارند

درمان استاندارد و قطعی برای سنگ کیسه صفرا، جراحی برداشتن کیسه صفرا یعنی کوله سیستکتومی می باشد

در این جراحی کیسه صفرا به همراه سنگ های داخل آن به طور کامل برداشته می شود که می تواند به روش لاپاراسکوپیک و یا باز باشد.در حال حاضر لاپاروسکوپی بهترین روش برای جراحی سنگ کیسه صفرا است. تنها در موارد خاص که امکان جراحی لاپاراسکوپیک وجود نداشته باشد از روش جراحی باز استفاده می شود. گاهی در حین عمل جراحی لاپاراسکوپیک ممکن هست به دلایل مختلف مانند التهاب و عفونت و یا چسبندگی های محل عمل، احتمال آسیب به مجاری صفراوی و ... امکان ادامه عمل به روش لاپاراسکوپیک وجود نداشته باشد و جراح مجبور شود تا عمل را به عمل باز تبدیل کند.

روش لاپاراسکوپی برای برداشتن کیسه صفرا،با ایجاد چند سوراخ کوچک ( سوراخ های 5 تا 12 میلی متری) برروی پوست انجام میگیرد و این مسئله هم از نظر زیبایی به نفع بیمار است و هم به او کمک می‌کند پس از جراحی خیلی سریع‌تر به زندگی روزمره برگردد و کارهای عادی را از سر بگیرد.

از سوی دیگر چسبندگی محل عمل که یکی از مشکلاتی است که پس از عمل جراحی باز ممکن است برای فرد ایجاد شود، در روش لاپاراسکوپی کمتر است.

در ضمن پزشکی که عمل لاپاراسکوپی را انجام می‌دهد، حتماً باید دوره‌های خاصی را گذرانده و در این زمینه مهارت کافی داشته باشد، چون این عمل بر خلاف این‌که برای بیمار راحت و به نفع اوست، برای پزشک جراح کاری نسبتاً دشوار است.

روش باز با برش پوستی معمولاً زیر دنده‌ها در سمت راست شکم انجام می شود.

به بیمار توصیه می شود برای دو ماه پس از جراحی از خوردن مواد غذایی چرب و سنگین خودداری کند.

چند روز پس از عمل جراحی و پس از برطرف شدن درد محل عمل، فعالیت های روزمره از سر گرفته می شود. همچنین احتمال عفونت زخم نیز در این روش بسیار کمتر است.

آیا یک فرد می تواند بدون کیسه صفرا زندگی می کند؟

زمانیکه کیسه صفرای شما برداشته شود مشکلی در زندگی عادی شما ایجاد نشده و کبد به اندازه کافی صفرا تولید می کند تا رژیم غذایی معمولی را هضم کند. اگر کیسه صفرا یک فرد برداشته شود، صفرا به جای آنکه در کیسه صفرا نگهداری شود، از طریق مجاری صفراوی مستقیما به روده کوچک ریخته می شود. یک بخش کمی از افرادی که کیسه صفرا را برداشته اند، برای مدتی مدفوعی شل تر و با دفعات بیشتری را تجربه می کنند، زیرا آنزیم های صفرا مداوم به روده کوچک ریخته می شود که این حالت هم ممکن است دائمی نباشد و با مصرف مواد غذایی کم چرب و دارو قابل درمان هست.