کیست هیداتید، بیماری انگلی و مشترک بین انسان و دام است که کرم بالغ در روده سگ و نوزاد این کرم در بدن انسان و حیوان اهلی ( گیاه خواران ) زندگی می کند.

عامل ایجاد بیماری انگل اکینوکوکوس گرانولوزوس است .

پراکندگی انگل در سطح جهان وسیع بوده و ایران جزو مناطق شایع برای این بیماری میباشد.

راههای انتقال بیماری و چرخه زندگی انگل:

این بیماری با خوردن آب یا غذایی که حاوی تخم‌های این انگل باشد یا از طریق تماس با حیوان آلوده به این انگل ( معمولا سگ) منتقل می‌گردد. 

چرخه زندگی این انگل بین سگ سانان و گیاهخواران تکمیل می شود. بدین صورت که کرم بالغ در روده کوچک گوشتخواران مخصوصا سگ ها زندگی می کند و تخم های خود را از طریق مدفوع به محیط بیرون می رساند. تخم های دفع شده در مدفوع سگ بلافاصله برای دام و انسان آلوده کننده است. تخمها بسیار مقاوم هستند و می توانند در 2 درجه ی سانتیگراد به مدت 5/2 سال زنده بمانند و در طبیعت حداقل بر حسب درجه ی حرارت و شرایط جوی بین 3 تا 8 ماه زنده می مانند.

گوسفند، گاو و بز نیز به هنگام چریدن و خوردن علف های آلوده، تخم های انگل را همراه علوفه آلوده وارد دستگاه گوارش خود می کنند و تخم ها پس از ورود به دستگاه گوارش میزبان، باز شده و جنین قلابدار به درون بافت روده مهاجرت نموده و پس از عبور از دیواره عروق روده، وارد گردش خون شده و به کبد می رسند.

تعدادی از آنها در کبد می مانند و تعدادی به ریه می رسند، تعداد کمتری نیز به سایر ارگانها مانند کلیه، طحال، عضلات و مغز حمل می شوند. در این مرحله انگل پس از استقرار در بافت شروع به رشد و نمو کرده و طی چند ماه کیست هایی در اندازه های مختلف ایجاد می کنند، حال درصورتی که سگ سانان از احشاء گیاخواران آلوده به این کیست تغذیه نمایند دوباره چرخه بیماری تکرار می شود

بنابراین امکان ابتلاء همه ارگانها در این بیماری وجود دارد ولی شایعترین محل ابتلا کبد (70 درصد) و سپس ریه میباشد.

علائم بیماری:

این بیماری در سگ بعنوان میزبان نهایی معمولا بدون علامت است، ولی در انسان بعنوان میزبان واسط بسته به محل تشکیل کیست در اندامهای مختلف علائم بیماری متفاوت است.

پس از ورود نوزاد انگل به کبد، حدود 3 ماه طول می کشد تا کیست کبدی به اندازه 3 سانتی متر ایجاد شود، بنابراین علایم کیست هیداتید کبدی بعد از ماه ها و یا سال ها پس از ابتلا به انگل ایجاد شده و می تواند به علت اثر فشاری روی ارگان های مجاور و یا عارضه دار شدن کیست باشد.

کیست هیداتید کبد می تواند با علایم زیر خود را نشان دهد:

درد مبهم در سمت راست و بالای شکم، زردی ( در صورت پاره شدن کیست به داخل مجاری صفراوی و یا اثر فشاری روی مجاری)، تب و لرز ( در صورت عفونی شدن کیست)، درد شدید شکم همراه یا تهوع و استفراغ و ضایعات پوستی ( در صورت پاره شدن کیست به داخل حفره شکم) و ....

برخی اوقات کیست کبدی به خصوص در مراحل اولیه علائمی نداشته و به طور اتفاقی در سونوگرافی پیدا می شود.

در کیست هیداتید ریه علائم مختلفی از جمله سرفه ، تنگی نفس ، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می شود.

پیشگیری:

شستن اصولی و صحیح میوه‌ها و سبزیجات یکی از مهمترین نکاتی است که هر خانم خانه‌داری باید بداند و به طور قطع به دست آوردن اطلاعات کافی و علمی در این زمینه کمک شایانی به سلامت همه اعضای خانواده خواهد کرد.

با توجه به اينكه سبزيجات و صيفي جاتمثل گوجه فرنگی، کدو، بادمجان، خیار و کاهو از عمده ترين راه های آلودگي به تخم اين انگل هستند؛ حتما بايد قبل از مصرف به دقت سالم سازی شوند.

برای این کار سبزيجات و صيفي جاتحتما باید قبل از مصرف به خوبی با آب شستشو داده شده و برای اطمینان از جدا شدن تخم انگل از سبزیجات، چند قطره مایع ظرفشویی (3 تا 5 قطره) به داخل ظرف شستشو اضافه شود، سبزیجات در داخل آب تکان داده شود تا آب کف نماید و سپس سبزیجات را به مدت 5 دقیقه در آن نگهداری میکنیم.

نکته : یکی از اشتباهاتی که در موقع شستشوی سبزیجات وجود دارد این است که بعد از شستشو ،کل ظرف محتوی سبزیجات را روی آبکش میریزند که با این کار تخمهای انگل ته نشین شده در داخل ظرف دوباره روی سبزیجات پخش میشود، باید سبزیجات را از سطح آب برداشته شوند و آب باقیمانده دورریخته شود

اگر سگ در منزل نگهداری می کنید، حتما نزد دكتر دامپزشك برده تا داروي اختصاصي اين انگل را برای سگ تجويز کند و ضرورت دارد هر 3-2 ماه اين كار تكرار شود.

تشخیص:

تشخیص بیماری معمولاً از طریقسونوگرافیصورت می‌گیرد، اماسی‌تی اسکنیاام‌آرآینیز می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند.

آزمایش خونی مانند ELISA که در آنآنتی بادی های ضد این عفونت را بررسی می‌کنند گاهی کمک کننده می باشد (ELISA در حدود 85 در صدد موارد مثبت است)

ائوزینوفیلی در حدود 30 در صدد موارد دیده می شود

درمان:

3 روش درمانی برای کیست هیداتید کبد وجود دارد که پزشک تان یکی از این روش های درمانی و یا ترکیبی از آنها را با توجه به نوع و محل کیست، مرحله بیماری و شرایط بیمار انتخاب می کند.

گاهی بر اساس نتایج سونوگرافی و یا سی تی اسکن کیست حالت غیرفعال و مرده دارد، در چنین شرایطی سیستم دفاعی بدن انگل را از بین برده است و دیگر نیاز به درمان وجود ندارد.

1. روش جراحی:

این روش که معمولا به صورت جراحی باز انجام می شود، ولی در صورت مناسب بودن محل کیست و شرایط بیمار می توان با روش لاپاراسکوپی هم این عمل را انجام داد. جراحی بهترین روش برای کیست های بزرگ، کیست های چند حفره ای و یا عارضه دار شده می باشد که با روش های دیگر نمی توان درمان کرد.

2. روش رادیولوژی مداخله ای:

در این روش رادیولوژیست با استفاده از سونوگرافی یا سی تس اسکن محل کیست را مشخص و با وارد نمودن سوزن مخصوص، محتویات کیست را تخلیه کرده و سپس یک ماده ضد انگلی ( برای از بین بردن لایه زایای کیست ) را به داخل کیست ترزیق می کند. این روش برای کیست های تک حفره ای با اندازه متوسط ( معمولا 5 تا 10 سانتی متر) مناسب هست.

در صورتی که کیست به داخل مجاری صفراوی پاره شده باشد نمی توان از این روش استفاده کرد.

3. آلبندازول

داروی ضد انگلی است که برای از بین بردن کیست هیداتید کاربرد دارد.

این روش درمانی معمولا برای کیست های کوچک ( زیر 5 سانی متر ) که تک حفره ای هستند و عارضه دار نشده اند، مناسب می باشد.

همچنین، این دارو معمولا چند روز یا چند هفته قبل از عمل جراحی تجویز شده و بسته به نظر جراح برای چند هفته تا چند ماه بعد از عمل جراحی ادامه می یابد تا احتمال رشد مجدد انگل به حداقل برسد.

این دارو در خانم های حامله و در افرادی که بیماری مزمن کبدی دارند نباید استفاده شود.